از وقتی که درس دادن را در دانشگاه شروع کردم، همیشه دوست داشتم با دیگر همکاران، جلسه‌ای خودمانی بگذاریم و با هم در مورد روش‌های درست تدریس، نحوه برخورد با مسایل مربوط به تدریس، نحوه برخورد با دانشجو، مشکلات کلاس درس و… صحبت کنیم و از تجربه‌های یکدیگر استفاده کنیم. خوشبختانه هفته پیش، این آرزو با تلاش معاونت آموزشی و پژوهشی دانشگاه به واقعیت پیوست.

این جلسه که در قالب یک کارگاه با عنوان «کارگاه روش تدریس» برگزار شد، یک کارگاه ۱۶ ساعته بود که در دو روز و در دو نوبت صبح و بعدازظهر تشکیل شد. مدرس کارگاه، آقای دکتر عبدالحمید پاپ‌زن، عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی کرمانشاه بود. در ابتدای کارگاه، ابتدا مشکلات خود را در هنگام تدریس بیان کردیم. مشکلاتی مانند

  1. حجم بالای سرفصل‌ درس‌ها و کمبود وقت برای پوشش دادن همه آن‌ها
  2. وجود دانشجویان شلوغ در کلاس
  3. رعایت نشدن احترام از سوی دانشجویان
  4. وجود دانشجویان با پایه ضعیف
  5. نبود انگیزه در دانشجویان
  6. نحوه برخورد با دانشجویان یک یا چند بار افتاده

که فکر می‌کنم هر استادی در هر دانشگاهی، کم و بیش با آن‌ها آشنا است. بعد از بیان مشکلات، هر کدام از همکاران، تجربه‌ها و راه‌حل‌های خود را ارایه دادند و مدرس کارگاه، آقای دکتر پاپ‌زن هم با بیان نکات اضافی، بحث را کامل می‌کردند.

روش تدریس

به عنوان مثال، در مورد مشکل شماره ۱، به این نتیجه رسیدیم که نیازی نیست همه سرفصل‌ها پوشش داده شود؛ چون اول اینکه بسیاری از این سرفصل‌ها قدیمی و غیرکارشناسانه هستند و دوم اینکه اگر به عنوان مثال، دانشجو برای امتحان کارشناسی ارشد به این سرفصل‌ها احتیاج داشته باشد، می‌توان بعدها این کمبود را با تشکیل یک سری کلاس‌های آمادگی برای کنکور در داخل دانشگاه، جبران کرد.

در مورد مشکل شماره ۲، راه‌حل‌های جالب و در عین حال، کاربردی‌ای ارایه شد. یکی از همکاران، در هنگام شلوغی بیش از حد کلاس، کوبیدن دست روی تریبون یا تخته سیاه را پیشنهاد کرد که به نظر من، هر چند یک راه‌حل گذرا است، اما موثر واقع می‌شود. یکی دیگر از همکاران، پرسیدن سوال در مورد مبحث در حال تدریس، از دانشجویان شلوغی (که مطمئناً به خاطر گوش ندادن به درس، جواب آن را نمی‌دانند)  را بیان کردند تا به این صورت، به دانشجوی مورد نظر بفهمانند که اگر گوش ندهد، چیزی از کلاس نمی‌فهمد. یکی از همکاران خانم هم بیرون کردن دانشجو از کلاس را پیشنهاد کردند که  بعضی از دوستان با آن موافق و بعضی دیگر، از جمله، مدرس کارگاه با آن مخالف بودند. واقعیت این است که هیچ‌ دانشجویی دوست ندارد به هر دلیلی از کلاس، بیرون رانده شود. من خودم هیچ‌وقت دانشجویی را از کلاس بیرون نکرده‌ام؛ چون حس می‌کنم با این کار، شخصیت دانشجو، جلوی همکلاسی‌هایش خرد می‌شود. یکی دیگر از همکاران، مجبور کردن دانشجوی شلوغ برای نشستن در ردیف اول کلاس را پیشنهاد کردند که به نظر من، می‌تواند راه‌حل خوبی باشد. من خودم همیشه، با مستقیم نگاه کردن به دانشجوی شلوغ، به او می‌فهمانم که صحبت کردنش با نفر بغل‌دستی و گوش ندادنش را زیر نظر دارم. گاهی هم از این‌گونه دانشجوها می‌خواهم که به پای تخته بیایند و مساله‌ای را که همین چند لحظه پیش، حل کرده‌ام را دوباره حل کنند. خوشبختانه هر دو روش، همیشه جواب داده‌اند.

روش تدریس

در مورد مشکل شماره ۳، ابتدا مدرس کارگاه، به بعضی از اختلاف‌های فرهنگی و طبقاتی اشاره کردند که ممکن است از طرف بعضی از ماها، به اشتباه، به عنوان یک بی‌احترامی تلقی شود.  خلاصه صحبت‌های ایشان، این بود که  حتی اگر هیچ‌گونه احترامی از سوی دانشجوها ندیدیم، باز هم نباید احترام‌مان را به آن‌ها دریغ کنیم؛ بلکه همیشه باید با کمال فروتنی و ادب، با آن‌ها رفتار و برخورد کنیم و مطمئن باشیم که بعد از مدتی، این برخورد خوب ما، در آن‌ها نیز تاثیر خواهد گذاشت.

در ادامه کارگاه، در مورد مشکلات دیگر هم بحث و تبادل نظر شد. بخش پایانی کارگاه هم به تکنیک‌ها و روش‌های تدریس اخصاص داشت که در آن، به چند روش مهم تدریس اشاره شد. یکی از این روش‌ها، روش Listening Team بود. در این روش، استاد قبل از توضیح دادن هر مبحث جدید، به سه نفر از دانشجویان کلاس می‌گوید که بعد از توضیح‌های ایشان باید هر کدام، یک سوال در مورد مبحث ارایه شده بپرسند. بعد از توضیح استاد، نفر اول، سوال خود را می‌پرسد. سپس استاد از یکی از دانشجوهای دیگر کلاس می‌خواهد که با توجه به توضیح‌های گفته شده، به سوال پرسیده شده، جواب بدهند. سپس استاد از دانشجوی دیگری می‌خواهد که نظرش را در مورد جواب داده شده، بیان کند و همین‌طور ادامه می‌دهند تا کل کلاس یا بیشتر آن، با درس درگیر شوند.

به نظر من، روش Listening Team می‌تواند تا حد زیادی باعث جلب توجه دانشجوها به کلاس شود؛ حتی این روش می‌تواند شلوغی کلاس را تا حد زیادی، کاهش دهد؛ چون دانشجوهای شلوغ متوجه می‌شوند که تا چند لحظه دیگر، نوبت آن‌ها می‌شود که نظر خود را در مورد سوال‌ها و جواب‌های داده شده بیان کنند و بنابراین باید حواس‌شان به کلاس باشد.

روش تدریس

روش‌های مهم دیگری که برای تدریس بیان شد، روش Discussion Groups  بود. به طور کلی، در این روش‌، کلاس، به گروه‌های حداکثر ۷ یا ۸ نفره تقسیم می‌شود. سپس استاد قبل از اینکه مبحث تازه‌ای را شروع کند، آن مبحث را در بین اعضای گروه‌ها به بحث می‌گذارد و از دانشجویان می‌خواهد که هر گونه نظرشان را درباره مبحث مورد نظر، بیان کنند. بعد از اینکه تمام نظرها از سوی سرگروه‌ها شنیده شد، استاد شروع به توضیح دادن مبحث مورد نظر می‌کند و با این کار، دانشجویان متوجه نظرهای درست و نادرست خود می‌شوند. روشن است که این روش، به دلیل تقسیم شدن کلاس به گروه‌های چند نفری، باعث صرفه‌جویی در وقت کلاس می‌شود. در واقع، در این روش، از «عرض» زمان استفاده می‌شود. منظور از عرض زمان، این است که چند کار مختلف، به صورت موازی و به طور همزمان انجام داده شود.

روش دیگری که در مورد آن صحبت شد، روش Debate بود. در این روش، همان‌طور که از اسم آن پیداست، دانشجویان در گروه‌های چند نفره، در مورد موضوعی، به مناظره می‌پردازند و سعی می‌کنند طرف مقابل را متقاعد کنند. این روش در بعضی از رشته‌ها مانند رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی می‌تواند بسیار کارآمد باشد.

در ادامه کارگاه هم به انواع روش‌های ارزشیابی اشاره و گفته شد که باید به طور منظم، از دانشجویان، ارزشیابی شود تا بتوان بر مبنای آن، تصمیمات درست را اتخاذ کرد. منظور از ارزشیابی، گرفتن کویزهای شفاهی یا کتبی، امتحان میان‌ترم، دادن تکلیف به دانشجویان و… است.

روشن است که در یک کارگاه ۱۶ ساعته، مطالب بسیار زیادی مطرح می‌شود که ذکر همه آن‌ها در این نوشته امکان‌پذیر نیست. امیدوارم تا حدودی توانسته باشم مهم‌ترین مطالب کارگاه را در این نوشته، بگنجانم.

شما چه راه‌حل‌هایی برای برخورد با مشکلات گفته شده دارید؟ شما از چه روش تدریسی استفاده می‌کنید؟ نحوه برخورد شما با دانشجو چگونه است؟ منتظر دیدگاه‌های خوب شما هستم.

پانویس ۱: عکس‌های به کار رفته در این نوشته، تزیینی هستند و ارتباطی به مطالب گفته شده در کارگاه ندارند.

لینک ثابت: https://panevis.ir/?p=608

سرمایه‌گذاری روی بیت‌کوین