یکی از مواردی که در مراحل نگارش، ترجمه و چاپ کتاب در ایران، تا حد بسیار زیادی، فراموش می‌شود، مرحله ویراستاری آن است. چند وقت پیش، یکی از دوستان پدرم که از آن باسوادان قدیمی است، کتابی در زمینه عرفان نوشت و برای نظرخواهی در اختیار پدرم گذاشت. وقتی کتاب را ورق می‌زدم، تقریباً چیزی از مطالب آن، متوجه نمی‌شدم.

استفاده از جمله‌های بسیار طولانی و بدون فعل که سبک خاص نویسندگان قدیمی است، یکی از دلایل اصلی گنگ بودن مطالب کتاب بود. جمله‌هایی که گاه تا ۶-۷ خط طول می‌کشید و آخر سر، با یک فعلی مانند «است»، تمام می‌شد. نداشتن نشانه‌گذاری و یا استفاده نادرست از آن، یکی دیگر از مواردی بود که به این مشکل، دامن می‌زد. پاراگراف‌های طولانی که باعث خسته شدن چشم و گم کردن خط می‌شد، از دیگر ضعف‌های کتاب بود.

متاسفانه خیلی از نویسندگان، فکر می‌کنند، هر جمله‌ای را که می‌نویسند، خواننده به سادگی آن را می‌فهمد؛ غافل از اینکه، آن جمله، تنها برای خودش، بدیهی و روشن است. بعضی دیگر از نویسندگان، به ویژه نویسندگان قدیمی، به دلایلی مانند به رخ کشیدن قدرت نگارش خود، در نوشته‌های‌شان از جمله‌های طولانی و واژه‌های مشکل و قدیمی استفاده می‌کنند که نتیجه‌ای جز قابل فهم نبودن نوشته برای خواننده ندارد. هنر نگارش این است که جمله‌ها، ساده و روان باشد تا برای همه، قابل فهم باشد.

علاوه بر موارد بالا، گاهی حتی استفاده نکردن از نشانه‌هایی مانند کاما و نقطه، می‌تواند خواننده را به اشتباه بیاندازد. شاید جمله معروف «بخشش لازم نیست، اعدامش کنید.» را شنیده باشید. در این جمله بسیار ساده، اگر جای کاما را عوض کنیم و آن را بعد از «بخشش» بگذاریم، جان یک انسان را نجات داده‌ایم! پس همان‌طور که می‌بینید، همین یک مثال ساده، اهمیت نشانه‌گذاری را روشن می‌کند.

به تازگی، با کتاب «راهنمای ویراستاری و درست‌نویسی» نوشته دکتر حسن ذوالفقاری، عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس آشنا شده‌ام.

دکتر حسن ذوالفقاری

با اینکه دو سالی از انتشار کتاب می‌گذرد، حیفم آمد آن را در اینجا معرفی نکنم. همان‌طور که از اسم آن، مشخص است، کتاب در مورد آیین نگارش و ویرایش است. نویسنده در ابتدای کتاب، به خوبی ضرورت ویرایش را بیان می‌کند:

وقتی نویسنده چیزی می‌نویسد، چون پیشاپیش تصویر ذهنی کاملی از آن دارد، عبارت را بدون مشکل، درک می‌کند؛ ولی خواننده‌ای که آن را می‌خواند، چون این پیش‌زمینه را ندارد، ممکن است در دریافت آن به خطا رود.

در جای دیگر، می‌نویسد:

از آن جا که ممکن است کمتر مولفی بر همه کارهای یاد شده

[اصول ویرایش] آگاهی داشته باشد و بر فرض هم که داشته باشد، باید خطاهای انسانی را هم در نظر گرفت. پس هر اثر بدون استثنا، نیازمند ویرایش است.

راهنمای ویراستاری و درست‌نویسی

کتاب در دو قسمت تنظیم شده است. قسمت اول کتاب، در مورد ویرایش فنی است که خود دارای پنج فصل با عنوان‌های «نشانه‌‌گذاری»، «شیوه خط فارسی (پیوسته و جدانویسی)»، «املای درست واژگان»، «آوانگاری، عددنویسی، فرمول‌نویسی و سال‌نگاری»، «مستندسازی و کتاب‌آرایی» است که دارای نکات بسیار باارزشی است. به عنوان مثال، در فصل «املای درست واژگان»، می‌بینیم که املای واژگانی مانند «اثنی عشر»، «پیش‌خوان»، «جد و آباد»، «خوار و بار» و «لولو خورخوره»، نادرست هستند و باید به صورت «اثنا عشر»، «پیش‌خان»، «جد و آبا»، «خواربار» و «لولوخرخره» باشند. در این فصل‌ها، بخش‌هایی مانند «ویرگول، کاما یا درنگ‌نما»، «علامت تعجب یا علامت عاطفی»، «خط فاصله»، «پیوسته یا جدانویسی کلمات»، «پسوندها»، «املای کلمات بیگانه»، «عددنویسی»، «فرمول‌نویسی» و غیره دیده می‌شود.

قسمت دوم، در مورد ویرایش ساختاری-زبانی است که دارای یک مقدمه و دو فصل با عنوان‌های «خطاهای واژگانی، تعبیری و اصطلاحی» و «خطاهای دستوری» است که دارای بخش‌هایی مانند «درازنویسی»، «ناهماهنگی نهاد با فعل»، «حذف بی‌‌قرینه فعل»، «مجهول نابه‌جا» و غیره هستند.

راهنمای ویراستاری و درست‌نویسی

پیوست‌های کتاب نیز یکی دیگر از قسمت‌های مفید کتاب است که بخش نسبتاً زیادی از صفحات کتاب را به خود اختصاص داده است. این قسمت نیز دارای بخش‌هایی مانند «جدول کمکی ارجاعات» و «فرهنگ برابرهای فارسی برای واژگان بیگانه» است که در نوع خود، بی‌نظیر هستند.

چنانچه درگیر نوشتن مقاله، پایان‌نامه، رساله و یا کتاب هستید، پیشنهاد می‌کنم این کتاب را تهیه کنید و کنار دست‌تان بگذارید و از نکات باارزش آن لذت ببرید.

چاپ دوم این کتاب ارزشمند را نشر علم در سال ۱۳۹۰ در ۴۳۱ صفحه و با قیمت ۸۵۰۰ تومان منتشر کرده است.

لینک ثابت: https://panevis.ir/?p=738