یکی از مسایلی که همواره جامعه علمی و دانشگاهی با آن روبرو بوده است، مساله دزدی علمی یا همان Plagiarism است. اولین استفاده از واژه لاتین plagiarius، به قرن اول میلادی باز می‌گردد؛ زمانی که مارشل Martial))، شاعر روم باستان، ادعا کرد که شاعر دیگری، بخش‌هایی از شعرهایش را دزدیده است. بعدها و در حدود سال ۱۶۲۰ میلادی، این واژه وارد زبان انگلیسی شد. در این نوشته، با دزدی علمی از خود و راه‌های جلوگیری از آن آشنا می‌شویم؛ اما ابتدا لازم است ببینیم دزدی علمی چیست.
دزدی علمی، به معنی کپی افکار، ایده‌ها، روش‌ها و به طور کلی کارهای دیگران و جا زدن آن‌ها به عنوان کار خود است که همه ما کم و بیش با آن آشنا هستیم؛ اما نوعی دزدی علمی وجود دارد که در آن، فرد، ایده‌ها و نوشته‌های قبلی خودش را می‌دزدد!
دزدی علمی از خود چیست؟
دزدی علمی از خود، نوعی دزدی علمی است که در آن، نویسنده در هنگام نوشتن یک اثر جدید، از بخشی یا تمام یکی از آثار قبلی خود استفاده می‌کند. این دسته از نویسندگان ادعا می‌کنند چون آثار مال خودشان است، می‌توانند هر وقت که بخواهند دوباره از آن‌ها استفاده کنند یا اینکه می‌گویند چون از ایده‌های دیگران استفاده نکرده‌اند، پس دزدی‌ای صورت نگرفته است.
نکته مهمی که باید در اینجا ذکر شود، این است که تعریف بالا یک تعریف بحث‌برانگیز است. به عنوان مثال، چاپ ششم شیوه‌نامه انجمن روانشناسی آمریکا، دزدی علمی از خود را به صورت استفاده از کارهای قبلی، بدون ذکر صریح جدید نبودن آن، تعریف می‌کند.
میگل رویگ، استاد روانشناسی دانشگاه St. John’s معتقد است که دزدی علمی از خود زمانی رخ می‌دهد که فرد بدون اینکه به خواننده بگوید که این کار، در جای دیگری ارایه شده است، از نوشته‌های قبلی خود استفاده کند. او همچنین اعتقاد دارد که این نوع از دزدی، انواع مختلفی دارد:
۱. انتشار دوباره عین یک مقاله که قبلاً در یک جای دیگر منتشر شده است؛ بدون اطلاع دادن به خواننده و ناشر ژورنال
۲. خرد کردن نتایج یک تحقیق یا مطالعه گسترده به چند مقاله با هدف زیاد کردن تعداد مقاله‌ها به جای انتشار یک مقاله بلند
۳. استفاده دوباره از نوشته‌های قبلی (منتشرشده یا منتشرنشده)
اشکالات اخلاقی دزدی علمی از خود
وقتی نویسنده‌ای مقاله‌ای را در یک ژورنال چاپ می‌کند، نویسنده مالکیت مقاله و تمام محتوای آن را به ناشر واگذار می‌کند. بنابراین، وقتی همین نویسنده از این مقاله در مقاله‌های بعدی خود استفاده کند، ممکن است کپی‌رایت مقاله نقض شود. به عبارت دیگر، وقتی حقوق مقاله‌ای را واگذار می‌کنید، دیگر نمی‌توانید به طور آزادانه از مطالب آن در مقاله‌های بعدی‌تان استفاده کنید.
چاپ شانزدهم شیوه‌نامه شیکاگو می‌گوید وقتی نویسنده‌ای با ناشری قرارداد می‌بندد، نویسنده تضمین می‌کند که کار، کپی‌شده نیست؛ مال نویسنده است؛ هیچ بخشی از آن قبلاً منتشر نشده است و هیچ توافق دیگری برای انتشار آن یا بخشی از آن با جای دیگری، صورت نگرفته است.
درست است که نویسندگان می‌توانند بخش‌هایی از یک اثر را با شرط ذکر منبع، نقل‌قول کنند؛ اما در مورد بخش‌های زیادی از یک اثر، حتی نقل‌قول با ذکر منبع هم می‌تواند کپی‌رایت آن اثر را نقض کند.
مقدار متنی که فرد می‌تواند از آثار دیگر قرض بگیرد، به طور دقیق، مشخص نشده است؛ اما شیوه‌نامه شیکاگو یک قاعده کلی دارد: نویسنده نباید بیشتر از چند پاراگراف پشت سر هم قرض بگیرد یا نباید به مقدار نقل‌قول‌ها اجازه دهد حتی به صورت پراکنده، روی اثر خود نویسنده سایه بندازند.
جلوگیری از دزدی علمی از خود
رویگ راه‌های زیر را به نویسندگان برای جلوگیری از دزدی علمی از خود پیشنهاد می‌کند:
۱. نویسندگانی که یک نوشته شامل داده‌ها، روش‌ها، نتایج و غیره را برای انتشار تحویل می‌دهند که قبلاً در ژورنال دیگری چاپ شده است یا در یک کنفرانس ارایه شده است یا روی اینترنت گذاشته شده است، باید وضعیت قبلی انتشار نوشته را به روشنی به ویراستاران و خوانندگان اطلاع دهند.
۲. اگر نتایج یک مطالعه گستره برای ارایه شدن به صورت یک مقاله واحد، مناسب‌تر است، نباید به مقاله‌های کوچک‌تر تقسیم شود.
۳. برای جلوگیری از نقض قانون کپی‌رایت، به نویسندگان پیشنهاد می‌شود که با اصول اساسی قانون کپی‌رایت آشنا شوند.
۴. با وجود اینکه وضعیت‌هایی وجود دارند که در آن‌ها، بازسازی متن (text recycling)، عملی پذیرفتنی است، ممکن است در وضعیت‌های دیگر، این حالت برقرار نباشد. از نویسندگان درخواست می‌شود که به اصول اخلاقی نگارش، پایبند باشند و از استفاده دوباره از نوشته‌های قبلی‌شان، جز در حالتی که با قوانین استاندارد پژوهشی (مثل استفاده از نقل‌قول‌ها و جمله‌بندی دوباره و درست) سازگار باشد، خودداری کنند.
لازم به ذکر است که «شیوه‌نامه انجمن روانشناسی آمریکا» و «شیوه‌نامه شیکاگو»، دو شیوه‌نامه بسیار معتبر نگارشی برای نویسندگان، ویراستاران و ناشران هستند که در آن‌ها به ریزترین اصول نگارش یک مقاله یا کتاب اشاره شده است. خوشبختانه علاوه بر نسخه کاغذی شیوه‌نامه شیکاگو، نسخه آنلاین آن نیز وجود دارد که می‌توان با ثبت‌نام، تا ۳۰ روز از آن به طور رایگان استفاده کرد.
در پایان، بسیار ممنون خواهم شد اگر خوانندگان عزیز وبلاگ، منبع معتبر دیگری به جز شیوه‌نامه شیکاگو برای مقدار مجاز قرض گرفتن متن از کتاب‌های دیگران در هنگام نوشتن کتاب معرفی کنند.
در نوشته‌های بعدی «پانویس»، به بررسی دیگر مسایل مربوط به دزدی علمی خواهم پرداخت. برای باخبر شدن از این نوشته‌ها، می‌توانید مشترک خوراک «پانویس» و یا مشترک ای‌میلی «پانویس» شوید.
منابع: + و +
لینک ثابت: https://panevis.ir/?p=901
با سلام
ما برای پیشگیری از سرقت ادبی در مقالات فارسی چه کنیم؟
ممنون
منظورتون از «ما»، نویسندگان مقالات فارسی هستش یا مسئولان مجلات فارسی؟
در بخش راهنمای نگارش موسسه IEEE یه مقدار اطلاعات نوشته شده. اما بسیار خلاصه‌تر از شیوه‌نامه شیکاگو هست.
علاوه بر این موارد، بحث اندیس شباهت که روی متن مقاله اجرا میشه و جملات تکراری رو استخراج میکنه هم بازه‌های خاصی داره. فکر می‌کنم تا ۲۰ درصد کاملا بدون مشکله.
*
به جناب پریژه
این نقل قول درباره بحث متن آزاد بودنه و هیچ ربطی به این متن نداره.
حتی نتایج پٰژوهشی که به رایگان قرار گرفته، باید به درستی ارجاع داده بشه (بهترین نمونه ویکیپدیا) و در پژوهش‌هایی که به اون منابع آزاد استناد شده، باید به دقت ذکر بشن.
حتی کپی کردن از متن وبلاگ‌ها هم بدون ارجاع مناسب زیرپا گذاشتن اخلاقیات اشت.
در بخش راهنمای نگارش موسسه IEEE یه مقدار اطلاعات نوشته شده.
خوشبختانه تقریباً تمام ناشران معتبر، یه شیوه‌نامه برای راهنمایی نویسنده‌ها دارن. البته بعضی از ناشران داخلی هم دارن؛ اما خیلی ناچیز هستش.
اما بسیار خلاصه‌تر از شیوه‌نامه شیکاگو هست.
من تا حالا خیلی در مورد شیوه‌نامه‌ها تحقیق کردم. فکر می‌کنم کامل‌تر از شیوه‌نامه شیکاگو، پیدا نمی‌شه. ویرایش شونزدهمش، ۱۰۰۰ صفحه‌س.
فکر می‌کنم تا ۲۰ درصد کاملا بدون مشکله.
ممنون می‌شم اگر منبع این حرف‌تون رو ذکر کنید. خیلی وقته که دنبال این بحث مقدار مجاز کپی کردن هستم. بدجوری ذهنم رو مشغول کرده.
خیلی ممنون از دیدگاه‌تون.
منظور من مقدار Q Similarity Index بود.
در راهنمای IEEE CrossCheck User’s Guide این عبارت ذکر شده:
10-50% Moderate Percentage = Possible Issue (Review Briefly)
و در یکی از سایت‌های الزویر، یک راهنمای نگارش برای افراد تازه‌کار دیده بودم،اونجا نوشته بود اگر این مقدار از ۲۰ کمتره، نگران هیچ چیزی نباشید.
این بحث سر استفاده غیرمجاز و میزان جملات تکراریه. چون به صورت طبیعی میزان قابل توجهی جمله ممکنه با ساختار تقریبا یکسان تولید بشن.
این عبارت با گشتن در پایگاه‌های داده مختلف این میزان اختلاف رو می‌سنجه. اگر زیاد باشه، از شما می‌خواهند که جمله‌بندی یه بخش‌هایی رو تغییر بدید.
هوالحق؛ سلام بر شما؛
همان که استاد قرائتی در مورد حق نشر[=کپی رایت] گفت کفایت می‌کند. ایشان در جایی گفتند که شما خودتان را مشغول کپی رایت کردید تیراژتان شد چندهزارتا من رایگان و آزاد پخش کردم رسید به چندین میلیون.
یاحق؛
سلام
خب این بدیهیه که وقتی شما چیزی رو رایگان پخش کنید، همه میان و ازتون می‌گیرند؛ منتها بعضی‌ها دوست دارند در کنار انتشار دانسته‌هاشون، یه پولی هم گیرشون بیاد.
متاسفانه پلژیریسم تو ایران بیداد میکنه. دانشجوها به امید گرفتن پذیرش در خارج از کشور یا عضویت در بنیاد نخبگان مقاله میدن. اساتید هم به دنبال ترفیع رتبه هستند. و مسائل اخلاقی این موضوع کنار گذاشته شده. یعنی کمتر کسی پیدا میشه که واقعا حس کنه بایستی علمش رو منتشر کنه و مقاله رو به خاطر علاقه ای که نسبت به انتشار علم داره بنویسه.
به نظرم یک راه برای جلوگیری از این موضوع اینه که امتیازاتی که نوشتن مقاله داره به میزان رفرنس هایی که یک مقاله خورده (اونم نه سلف سایتیشن) و H ایندکس فرد باشه.
منم کاملاً با h-index موافقم. نمی‌دونم چرا h-index رو معیار ارزیابی استادها موقع ترفیع قرار نمی‌دن. طرف مثلاً سال ۲۰۰۴ پنج تا مقاله نوشته. بعد از ۱۲ سال هنوز یک ارجاع هم بهش داده نشده؛ در حالی که هم حق‌التالیفش رو گرفته و هم چه بسا به خاطرش ترفیع گرفته باشه.